Waarom Matthijs van Nieuwkerk en Erik Scherder nog steeds fobieën hebben… en dit niet zo zou hoeven zijn

Het was taboedoorbrekend, dat wel. Maar een oplossing bood het niet, integendeel. Ik doel hiermee op het openhartige gesprek dat Matthijs van Nieuwkerk en hoogleraar neuropsychologie Erik Scherder hadden over hun fobieën in De Wereld Draait Door.

De heren bleken hun angst om in een vliegtuig te stappen en de angst om over de snelweg te rijden te delen en ook het vermijdingsgedrag dat eruit voortvloeit. En tevens de paniek om iets ernstigs onder de leden te hebben en te sterven. Zodra ze ’s nachts ergens pijn voelen weten ze het zeker: het is een tumor, een hartaandoening, of iets anders waaraan je vast en zeker overlijdt… Het zijn angsten en fobieën waar miljoenen mensen zich in herkennen.

Scherder bleek trouwens ook panisch voor slechte recensies. Een genadeloos commentaar bezorgde hem mentale pijn die net zo hevig ervaren werd als ernstige lichamelijke pijn. Het veranderde de hoogleraar in een man die zijn familie niet meer herkende. En noopte hem zelfs tot vluchten toen hem ter ore kwam dat de recensent op hetzelfde DWDD-feest als hijzelf aanwezig was. Opzienbarend is dat niet. Het is een uitingsvorm van de nummer 1 angst ter wereld; de angst voor wat anderen van je vinden.

Rolmodellen met fobieën zorgen voor begrip

Maar liefst 1,3 miljoen Nederlanders keken naar het gesprek tussen de populaire breinwetenschapper en de gevierde presentator die aangaven nog steeds naar verlossing van hun angsten op zoek te zijn. We keken naar twee rolmodellen dus. En als die openlijk voor hun fobieën uitkomen, hoef jij je als ‘gewone’ fobie-lijder voortaan ook niet meer te schamen, toch? En is er wellicht meer begrip voor je.

Het mes snijdt echter aan twee kanten. Want als deze succesvolle mannen, onder wie nota bene een breinwetenschapper, maar niet van hun fobieën af kunnen komen, wie in hemelsnaam dan wel…? Hoe open en eerlijk het gesprek ook was; zoiets geeft niemand hoop, laat staan zicht op een oplossing.

Het bevestigt eerder de gedachte dat je, als je een fobie hebt, lijdt onder een probleem dat onomkeerbaar is. En dit, ja juist dit, is niet het geval. Want angst is een snel en gemakkelijk oplosbaar probleem. Ik laat het al meer dan 30 jaar lang iedere dag zien in mijn MindTuning-praktijk in Waddinxveen.

Je stapje voor stapje blootstellen aan angst werkt voor velen niet

Met snel en gemakkelijk oplosbaar probleem, doel ik trouwens niet op de flinke therapie waarover tafeldame Roos Moggré sprak. Zij mengde zich plots in het gesprek met de mededeling ooit gediagnostiseerd te zijn met acute paniekstoornis, maar dat zij daar inmiddels van is bevrijd. Ze vatte het samen als: ‘’Ervaren dat je niet dood gaat aan alle situaties die je angst inboezemen.’’

Het is geweldig dat deze aanpak háár heeft geholpen. Het is echter alom bekend dat het stapje voor stapje blootstellen aan een beangstigende situatie, om te ondervinden dat je er niet aan overlijdt, bij velen niet werkt. En lukt het wel: de terugval is helaas groot. De cijfers spreken voor zich. Het is bovendien zeer intensief, kost veel tijd en inspanning.

Een angst ontwikkelen daarentegen kost geen enkele inspanning. En is in een mum van tijd gepiept. Het overkwam ook Van Nieuwkerk toen hij een autorit op weg naar Italië onderbrak om te gaan tanken.

Het ontstaan van angst- en paniekaanvallen

Hij keek naar de snelweg en zag hoe auto’s in enorme sneltreinvaart aan het tankstation voorbijraasden. ‘‘Jezus, wat gaat dat hard. Rij ik daar straks tussen? En ook zo hard?’’, schoot het door hem heen. Binnen luttele seconden was rijangst een feit. Sindsdien mijdt de presentator snelwegen als de pest. Hij kiest binnen weggetjes als hij bijvoorbeeld naar de tennisbaan gaat om een balletje te slaan.

Ook bij Roos Moggré zal de eerste paniekaanval zich plotsklaps hebben aangediend. Ze zat in een zware periode, vertelde ze. Relatie uit, nieuw huis, weinig geld. ‘’En toen kreeg ik ook nog een angst. Ik durfde niet meer in de auto, naar de supermarkt, eigenlijk helemaal niets meer.’’

Het is een herkenbaar verhaal. Zodra je draaglast te groot wordt, geeft je lichaam ineens een waarschuwingssignaal. Het voelt alsof je ter plekke dood neer zult vallen. Ga je erover nadenken: waarom overkomt mij dit?, stel dat het weer gebeurt…, ook dan heb je een fobie te pakken. Die heeft in de meeste gevallen op zich niets te maken met de supermarkt, of de snelweg waarop je reed. Maar je brein koppelt het wel moeiteloos aan zo’n situatie.

En terwijl een angst pats boem ontstaat, wordt het oplossen van een angstprobleem door veel psychologen, therapeuten en coaches gezien als een lang traject. Waarbij ook het voorschrijven van pillen heel normaal is. Terwijl iets wat in één keer is ontstaan met hetzelfde mechanisme ook in één keer kan worden gekeerd. Zonder medicatie dus. Effectieve gereedschappen zorgen er vervolgens voor dat je in de toekomst niet opnieuw een angst ontwikkelt.

De oplossing voor angststoornissen/fobieën, blijft jammerlijk achterwege

Ik las de dag na de uitzending veel positieve commentaren. Van mensen die het een mooi persoonlijk gesprek vonden. Als professioneel fobieën-oplosser ervaarde ik echter iets anders.

Ik zag twee mensen die de onoplosbaarheid van hun angststoornissen nog eens extra aan zichzelf en hun kijkers aan het bevestigen waren. En op die manier de logica dat zij aan angst lijden kracht bijzetten. Een oplossing komt daardoor niet dichterbij, integendeel. Je verschaft jezelf een alibi.

En Moggré, de enige persoon aan tafel die geen angst meer had, werd niet het hemd van het lijf gevraagd over de therapie die haar zo had geholpen. En ook al is de werkwijze waar zij voor koos absoluut niet mijn favoriete aanpak, het is op z’n minst opmerkelijk dat er niet op werd doorgevraagd. Want als er één ding is dat de angstige kijker wil weten is het: wat helpt wel? En dan alle details graag!

Wellicht werd dit nagelaten omdat het gesprek tussen Van Nieuwkerk en Scherder tot doel had het programma: ‘Scherder laat zich niet kisten’, te promoten. En niet zozeer om de kijker van een angst af te helpen.

Dat het in het nieuwe programma van Scherder deels ook over angsten gaat, werd mij duidelijk. Maar ook dat hier eveneens geen pasklare oplossing wordt geboden. De hoogleraar was in dat geval immers bij Van Nieuwkerk aangeschoven gevrijwaard van de angsten die van hem, zoals hij het zelf noemt ‘Kampioen vermijden’ maken.

Van Nieuwkerk en Scherder geven verkeerd signaal af

Wat mij betreft is deze uitzending van DWDD niet alleen een gemiste kans om mensen die lijden aan een fobie echt vooruit te helpen. Maar geeft het (ik neem aan onbedoeld) een verkeerd signaal af. Omdat het het idee wekt dat je vooral maar met je angst moet leren leven, zoals Van Nieuwkerk en Scherder dit noodgedwongen doen.

Leren omgaan met angst resulteert al snel in het legitimeren van vermijdingsgedrag. En in drijfnat van het angstzweet uit een vliegtuig stappen als een vliegreis toch onvermijdelijk is, zoals Van Nieuwkerk doet. Of in het op één dag heen en weer voor een lezing naar Amerika vliegen. Om het gevoel dat je het aan je hart hebt, zoals Scherder dan overkomt, niet langer te laten duren dan absoluut noodzakelijk is.

Ondanks mijn kritische noot in deze blog, ben ik een fan van de manier waarop Scherder wetenschappelijke materie begrijpelijk weet te maken voor iedereen. Ik kijk vanuit dat oogpunt dan ook met interesse uit naar zijn nieuwe programma. Maar bovenal nodig ik beide heren van harte uit om daad bij het woord te voeren. En zich niet langer te laten kisten door in mijn praktijk snel en effectief korte metten te maken met hun fobieën.

Pieter Frijters – MindTuning
Specialist in korte effectieve angstoplossingen

Zoek je hulp voor paniekaanvallen/angst(en)/fobie(en)?

Ga naar Persoonlijk MindTuning Consult/1 op 1 coaching

Ga naar MindTuning Groepstraining

Ga naar MindTuning online training
(Vanuit huis in je eigen tempo)